Βίαιη και επιθετική συμπεριφορά παιδιών σχολικής ηλικίας

Η επιθετικότητα και η βία ως εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς διαχρονικά, αποτελούν πολύ συχνό και πολυσήμαντο κοινωνικό φαινόμενο.

Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής (ΑΑΠΕΨ), οι επιθετικές αντιδράσεις παιδιών και εφήβων εμπεριέχουν ένα μεγάλο εύρος συμπεριφορών, όπως:

• Εκρήξεις θυμού, οργής, τάση να πληγώνουν τους άλλους
• Σωματική επιθετικότητα, συμμετοχή σε καυγάδες και τσακωμούς
• Απειλές και υβριστικά σχόλια τόσο στους συνομηλίκους όσο και στα πρόσωπα εξουσίας, δασκάλους και γονείς
• Βάρβαρη μεταχείριση των ζώων
• Καταστροφή και βανδαλισμό ξένης περιουσίας με πρόθεση

Τα παιδιά ήδη από την προσχολική τους ηλικία είναι πιθανό να εκδηλώσουν βίαιες αντιδράσεις και είναι πολύ σημαντικό οι γονείς όπως και οι παιδαγωγοί τους να επιδείξουν την απαραίτητη προσοχή έτσι ώστε να μην θεωρηθεί πως είναι «μια περίοδος που θα περάσει». Κατανοώντας τα εκλυτικά αίτια της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών κατά τα πρώτα στάδια εμφάνισής της, θα βοηθήσει έτσι ώστε να μην παγιωθούν τέτοιου είδους αντιδράσεις που ενδέχεται να αποβούν δυσλειτουργικές για την φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού.

Γενετική Προδιάθεση ή Περιβαλλοντικοί Παράγοντες;

Ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει πως ο παράγοντας της κληρονομικότητας αλλά και αυτός της κοινωνικής μάθησης είναι οι δύο πόλοι ενός συνεχούς που επιδρά και καθορίζει την εμφάνιση αλλά και την συνέχιση ή μη βίαιων αντιδράσεων και επιθετικής συμπεριφοράς. Υπάρχουν αρκετές πιθανές αιτίες που δικαιολογούν την ανάδειξη βίαιων και επιθετικών αντιδράσεων των παιδιών. Ενδεικτικά παρατίθενται οι εξής:

• Διαταραχή Διαγωγής: παιδιά που δεν γνωρίζουν πώς να συμπεριφερθούν κατά ένα κοινωνικώς αποδεκτό τρόπο, παρακούν πρόσωπα εξουσίας, λένε κατ’ επανάληψη ψέματα, προχωρούν σε πράξεις κλοπής, συμπεριφέρονται επιθετικά σε ανθρώπους ή ζώα. Υποκινούν ή συμμετέχουν συνεχώς σε καυγάδες, χτυπούν άλλα παιδιά- συμμαθητές τους. Η Διαταραχή Διαγωγής μπορεί να συνοδεύεται και από άλλες συνθήκες, όπως κακή ψυχολογική κατάσταση, μαθησιακές δυσκολίες, αγχώδεις εκδηλώσεις, χρήση ουσιών.
• Διαταραχή Προκλητικής Εναντίωσης: πολλά παιδιά χάνουν εύκολα την ψυχραιμία τους και θυμώνουν έντονα με τους γονείς τους. Τα παιδιά που εμφανίζουν την συγκεκριμένη διαταραχή βιώνουν τις παραπάνω συνθήκες σε υπερβολικό βαθμό. Διαφωνούν με τους ενήλικες και έχουν αντιδράσεις βίας, αρνούνται να ακολουθήσουν κανόνες, είναι κατά ένα τρόπο συνεχώς θυμωμένα και εχθρικά. Σύμφωνα με το Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών DSM- IV, η αιτία της συγκεκριμένης διαταραχής δεν είναι επακριβώς αιτιολογημένη. Μελέτες παρά ταύτα, έχουν αποδείξει πως ένας συνδυασμός παραγόντων, όπως εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, παραμέληση και αναπτυξιακές διαταραχές μπορούν να οδηγήσουν στη εμφάνιση της εν λόγω διαταραχής.
• Έκθεση σε βίαια περιβάλλοντα: ένας τρόπος με τον οποίο γίνονται επιθετικά τα παιδιά είναι η μίμηση. Επιθετικές συμπεριφορές κατακλύζουν ένα εύρος πλαισίων στα οποία μετέχει το παιδί όπως το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολείο, δράσεις στην κοινότητα, σε χώρους αθλητικών, και όχι μόνο, δραστηριοτήτων. Αν εμπνεύσουμε στα παιδιά υγιείς τρόπους αλληλεπίδρασης καθώς βίωσης και εκτόνωσης των αρνητικών συναισθημάτων, τα βοηθούμε στο να αντέχουν τις ματαιώσεις και να διαχειρίζονται τις απογοητεύσεις.
• Γονεϊκά σχήματα & κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες: η φτωχή ή ελλιπής καθοδήγηση, η σκληρή πειθαρχία και οι αυστηρές τιμωρίες, οι συχνές και έντονες διαφωνίες μεταξύ των γονέων, η απόρριψη και μείωση των δυνατοτήτων του παιδιού και η περιορισμένη ή ανεπαρκής συμμετοχή των γονέων στις δραστηριότητές του είναι παράγοντες που μπορεί να ενισχύσουν ή/και να προκαλέσουν την έκφραση επιθετικών αντιδράσεων από το παιδί. Ακόμη, στρεσσογόνοι οικογενειακοί παράγοντες όπως ένα επικείμενο διαζύγιο, η μονογονεϊκή οικογένεια, η απώλεια εργασίας, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης μπορεί να πυροδοτήσουν βίαιες συμπεριφορές του παιδιού.
• Μέσα Ενημέρωσης & Βιντεοπαιχνίδια: υπάρχει, ερευνητικά, αντιπαράθεση, κατά πόσο η έκθεση των παιδιών σε βίαιες σκηνές σε τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες και βιντεοπαιχνίδια, μπορεί να προκαλέσει την παγίωση επιθετικών συμπεριφορών. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, όσο περισσότερο τα παιδιά εκτίθενται σε τέτοιου είδους προγράμματα τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να μιμηθούν τέτοιου είδους βίαια πρότυπα.

Η γονεϊκή και εκπαιδευτική αγάπη και κατανόηση απέναντι στα παιδιά, καθώς και η καλλιέργεια, μέσα στην οικογενειακή ζωή, του σεβασμού και της αγάπης για τους συνανθρώπους είναι ο καλύτερος τρόπος για τη μείωση της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών και της ήρεμης συμβίωσης όλων μας.
Παρατίθεται ένα ποίημα του RUSSEL

Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική:
Μαθαίνει να κατακρίνει
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα:
Μαθαίνει να καυγαδίζει
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ειρωνεία:
Μαθαίνει να είναι ντροπαλό
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή:
Μαθαίνει να είναι ένοχο
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση:
Μαθαίνει να είναι υπομονετικό
Αν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο:
Μαθαίνει να εκτιμά
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην δικαιοσύνη:
Μαθαίνει να είναι δίκαιο
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην ασφάλεια:
Μαθαίνει να πιστεύει
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην επιδοκιμασία:
Μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση
Αν ένα παιδί ζει μέσα στην παραδοχή και φιλία:
Μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.

Βιβλιογραφία
http://www.apa.org/
http://www.psychologicalscience.org/
http://www.aacap.org/
Diagnostic Criteria from DSM- IV (1994), American Psychiatric Association, Washington, DC