Εκπαίδευση Τουαλέτας παιδιών στο φάσμα του αυτισμού

Όλοι οι γονείς περιμένουν τη μέρα που το παιδί τους θα εκπαιδευτεί στη ρουτίνα της τουαλέτας και θα απαλλαγούν από τις πάνες και τις δυσάρεστες “διαδικασίες” που σχετίζονται με αυτές. Πολλά παιδιά τυπικής ανάπτυξης μπορούν να κατακτήσουν τη δεξιότητα αυτή με ευκολία, ακόμα και από το 2^ο έτος της ηλικίας τους. Αυτό συχνά επιτυγχάνεται μέσω της παρατήρησης και της μίμησης. Εν τούτοις για ένα παιδί στο φάσμα  του αυτισμού, όπου η μάθηση μέσω της παρατήρησης είναι παρεμποδισμένη, είναι  απαραίτητο να μην ενδώσουμε στον πειρασμό και να περιμένουμε ωσότου το παιδί είναι έτοιμο για την εκπαίδευση τουαλέτας.

Πότε το παιδί μου θα είναι έτοιμο;

Κατά μέσο όρο παιδιά τυπικής ανάπτυξης αρχίζουν την εκπαίδευση τουαλέτας στην ηλικία των 2 ετών και 6 μηνών. Συνεπώς, δεν θα πρέπει να επιχειρήσουμε την εκπαίδευση τουαλέτας πριν την ηλικία αυτή. Εκτός από την χρονολογική ηλικία θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και το αν το παιδί είναι αναπτυξιακά και αντιληπτικά έτοιμο. Αυτό σημαίνει να είναι ικανό να “κρατηθεί” για 60-90 λεπτά, να δείχνει σημάδια πως αντιλαμβάνεται την αίσθηση της γεμάτης κύστης καθώς και να αντιλαμβάνεται την βρεγμένη αίσθηση στο σώμα του. Για παράδειγμα, πολλά παιδιά στο φάσμα του αυτισμού απομονώνονται όταν θέλουν να αφοδεύσουν ή προσπαθούν να δηλώσουν στον ενήλικα την δυσαρέσκεια τους από το βρεγμένο βρακάκι ή πάνα.

Πολύ σημαντικό επίσης για την επιτυχία της εκπαίδευσης είναι η διαχείριση των προβλημάτων συμπεριφοράς καθώς και των στερεοτυπικών συμπεριφορών πριν την εκπαίδευση της τουαλέτας. Οι συμπεριφορές αυτές ενδέχεται να μετατοπίσουν την προσοχή του παιδιού σε γεγονότα που δεν αφορούν την εκπαίδευση τουαλέτας με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται το πρόγραμμα εκπαίδευσης.

Εξίσου σημαντικός παράγοντας είναι η ικανότητα του παιδιού να εντοπίζει την τουαλέτα ανεξάρτητο καθώς και να έχει κατακτήσει σε βασικό επίπεδο ικανότητες ένδυσης και απόδυσης.

Πώς θα αρχίσω;

• Ο πρώτος στόχος είναι να εξοικειωθεί το παιδί με το να κάθεται στην τουαλέτα. Συνεπώς προτείνονται τουλάχιστον 6 “επισκέψεις” στην τουαλέτα ημερησίως όπου ο στόχος θα είναι, το παιδί να καθίσει στην τουαλέτα για μικρό χρονικό διάστημα (1 λεπτό) και σταδιακά αυξάνουμε τη χρονική διάρκεια. Χρησιμοποιούμε παιχνίδια για να επιτύχουμε την απευαισθητοποίηση αλλά προσοχή – όχι ενισχυτές. Εάν το παιδί ουρήσει κατά τη διαδικασία αυτή του επιτρέπουμε να σηκωθεί αμέσως από την τουαλέτα. ΔΕΝ ξεχνάμε να επιβραβεύουμε έντονα όλες τις επιτυχημένες προσπάθειες. Επίσης παραμένουμε πιστοί στο χρονικό περιθώριο που έχουμε θέσει και αγνοούμε τυχόν “κλάματα” και άλλες παρόμοιες συμπεριφορές του παιδιού.  Ενδεχομένως να πρέπει να κάνουμε την τουαλέτα πιο άνετη για το παιδί. Εκτός από καθισματάκι, χρησιμοποιήστε και ένα σκαμνάκι ώστε να του παρέχει μεγαλύτερη στήριξη στα πόδια.

• ΔΕ ρωτάμε αλλά προτρέπουμε.  Δεν περιμένουμε το παιδί να μας δείξει ότι θέλει να πάει στην τουαλέτα ή να μας απαντήσει σε σχετική ερώτηση. Αντιθέτως λέμε “πάμε τουαλέτα” και καθοδηγούμε το παιδί.

• Προγραμματίζουμε.  Ενσωματώνουμε τη διαδικασία στην καθημερινή μας ρουτίνα. Ιδανικά επιλέγουμε τις ίδιες ώρες κάθε μέρα.

• Επικοινωνούμε. Χρησιμοποιούμε την ίδια λεκτική οδηγία κάθε φορά. Ενσωματώνουμε τη διαδικασία στο ημερήσιο οπτικοποιημένο πρόγραμμα του παιδιού.

• Επιμένουμε στην προσπάθεια. Δίνουμε χρόνο στο παιδί να κατακτήσει την καινούρια δεξιότητα. Όταν θα έχουμε εξοικειωθεί με τη ρουτίνα και τη διαδικασία της εκπαίδευσης, επιμένουμε στον ίδιο στόχο για 3 εβδομάδες.

• Επιβραβεύουμε.  Κάθε φορά που το παιδί κάθεται στην τουαλέτα ή ουρεί στην τουαλέτα (εξαρτάται από το ποιος είναι ο στόχος μας)  επιβραβεύουμε έντονα και άμεσα. Επιλέγουμε αγαπημένα σνακ ή παιχνίδια και τα χρησιμοποιούμε μόνο για την διαδικασία της εκπαίδευσης τουαλέτας. Εάν είναι εφικτό τα φυλάσσουμε στο χώρο της τουαλέτας ώστε η επιβράβευση να είναι άμεση. Όσο πιο άμεση η επιβράβευση τόσο αυξάνουμε τις πιθανότητες το παιδί να επαναλάβει στο μέλλον τη συμπεριφορά που θέλουμε.

ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ!

• Υποστηρίζουμε. Δεν τιμωρούμε τις αποτυχημένες προσπάθειες.
• Επιβραβεύουμε έντονα και άμεσα με “μοναδικούς” ενισχυτές τις επιτυχημένες προσπάθειες.
• Παραμένουμε ήρεμοι.
• Συνέπεια. Παραμένουμε πιστοί και συνεπείς στο πρόγραμμα και τους στόχους μας.
• Χρησιμοποιούμε πάντα τις ίδιες οδηγίες.
• Επικοινωνούμε με όλους όσους σχετίζονται με τον παιδί και τους ενημερώνουμε για τις διαδικασίες και τους στόχους.

Πώς θα συνεχίσω;

Μόλις το παιδί και εμείς έχουμε εξοικειωθεί με την παραπάνω διαδικασία, συνεχίζουμε ως εξής:

• Για τρεις μέρες καταγράφουμε τις ρουτίνες του παιδιού, έτσι ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε ένα πρόγραμμα τουαλέτας προσαρμοσμένο στις ανάγκες του. Πιο συγκεκριμένα καταγράφουμε πόση ώρα μετά την κατανάλωση υγρών χρειάζεται ώστε να ουρήσει και πόση ώρα μετά το φαγητό χρειάζεται για να αφοδεύσει. Με βάση αυτό το χρονικό περιθώριο θα καθορίσουμε τις επισκέψεις στην τουαλέτα.

• Σε περίπτωση “ατυχήματος” δεν τιμωρούμε, αλλά προτρέπουμε να πετάξει το παιδί το περιεχόμενο της πάνας στην τουαλέτα, να τραβήξει το καζανάκι καθώς και να πετάξει τα χαρτιά στον κάδο. Αλλά προσοχή δεν κάνουμε αυτή τη διαδικασία “ευχάριστη”.

• Όποτε είναι εφικτό φοράμε βρακάκι και όχι πάνες ώστε να αντιλαμβάνεται ο το παιδί πότε έχει λερωθεί. Το καλύτερο θα ήταν μόλις το παιδί αρχίσει την εκπαίδευση τουαλέτας να μην φοράει καθόλου πάνες κατά τη διάρκεια της μέρας.

• Επισκεπτόμαστε διαφορετικές τουαλέτες όταν έχουμε τη δυνατότητα. Με αυτό τον τρόπο το παιδί θα μάθει ότι μπορεί να χρησιμοποιεί διαφορετικές τουαλέτες σε διαφορετικούς χώρους.

Πώς θα δημιουργήσω το πρόγραμμα τουαλέτας του παιδιού μου?

Ένα δομημένο και συνεπές πρόγραμμα τουαλέτας θα βοηθήσει το παιδί να κατακτήσει τη δεξιότητα που θέλουμε. Παράλληλα  ένα γραπτό πρόγραμμα τουαλέτας θα βοηθήσει όλους όσους σχετίζονται (δάσκαλοι, θεραπευτές, άλλα μέλη της οικογένειας) με το παιδί να το εφαρμόσουν, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες επιτυχίας του προγράμματος.

Τι θα πρέπει να περιλαμβάνει:

1. Τον στόχο,π.χ. “Να επισκέπτεται την τουαλέτα 15 λεπτά μετά το φαγητό του και να κάθεται για 3 λεπτά”  ή “Να επισκέπτεται την τουαλέτα κάθε 60-90 λεπτά κατά τη διάρκεια της μέρας και να κάθεται για 3 λεπτά”.
2. Τη ρουτίνα

Πόσο συχνά; Π.χ. “κάθε 15 λεπτά μετά το φαγητό/νερό” ή “κάθε 60 λεπτά κατά τη διάρκεια της μέρας”.

Για πόσο χρόνο;  Π.χ. “για 3 λεπτά”

3. Επικοινωνία- Επιβράβευση

Τις λέξεις που είναι εξοικειωμένο το παιδί κατά τη διαδικασία εκπαίδευσης τουαλέτας. Για παράδειγμα λέξεις “κωδικούς” για την ούρηση ή την αφόδευση.  Την οδηγία που του δίνετε για να πάει στην τουαλέτα π.χ. «Πάμε τουαλέτα”.  Τι χρησιμοποιείτε για επιβράβευση;

 

Παράδειγμα:

Στόχος :(π.χ.: να κάθεται στην τουαλέτα, ουρεί κτλ)
Πόσο συχνά:(πχ: μετά το γεύμα-μέσα στη μέρα)
Για πόση ώρα:(π.χ. 3 λεπτά)
Επικοινωνία
Επιβράβευση

 

Συχνές Ερωτήσεις

Το παιδί μας θα πάει τουαλέτα στο σχολείο αλλά αρνείται να πάει στην τουαλέτα στο σπίτι, τι να κάνουμε?

Πολύ συχνά τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού μαθαίνουν μια καινούργια δεξιότητα στο σχολείο αλλά δυσκολεύονται να τη γενικεύσουν στο σπίτι. Πιθανότατα μια λύση θα ήταν να χρησιμοποιεί διαφορετικές τουαλέτες στο σχολείο. Επίσης στο σπίτι, ξεκινήστε την εκπαίδευση από το πιο απλό βήμα: συχνές “βόλτες” στο μπάνιο. “Σπάστε” τη διαδικασία εκπαίδευσης σε πολύ απλά βήματα και στοχεύστε σε ένα από αυτά, ιεραρχικά κάθε φορά. Κάντε εξάσκηση σε διαφορετικές τουαλέτες όταν έχετε την ευκαιρία.

Ενώ πραγματοποιούμε το πρόγραμμα τουαλέτας για μεγάλο χρονικό διάστημα το παιδί ακόμα φοράει πάνες. Τι να κάνουμε;

1. Βεβαιωθείτε ότι δεν υπάρχει κάποιο ιατρικό πρόβλημα.
2. Ανατρέξτε στο πρόγραμμα τουαλέτας και βεβαιωθείτε ότι το παιδί πηγαίνει στην τουαλέτα όταν αναμένεται να ουρήσει ή να αφοδεύσει.
3. Αναζητήστε “ισχυρότερους ενισχυτές” για επιβράβευση.
4. Εάν ακόμα παρουσιάζονται προβλήματα αναζητήστε βοήθεια ειδικού. Η μέθοδος που προτάθηκε μπορεί να είναι κατάλληλη για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού αλλά μιας και το κάθε παιδί είναι μοναδικό, μπορεί να χρειάζονται τροποποιήσεις στη μέθοδο εκπαίδευσης και παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας.

Κάτι για το τέλος:

Δίνουμε βάση στην επιτυχία και όχι στην αποτυχία.

Επιμένουμε και παραμένουμε θετικοί. Έρευνες έχουν δείξει ότι σε παιδιά με αυτισμό, η εκπαίδευση τουαλέτας μπορεί να κρατήσει έως και 1 χρόνο ( Dalrymple and Ruble , 1992), αλλά τι είναι ένας χρόνος μπροστά σε μια ολόκληρη ζωή απαλλαγμένη από “ατυχήματα”;

---

Αναφορές:

Dalrymple, N.J. & Ruble, L.A. (1992). Toilet training and behaviors of people with autism: Parent views. Journal of Autism and Developmental Disorders, 22 (2), 265-275
Self-help Skills for People with Autism: A Systematic Teaching Approach by Anderson, S.R., Jablonski, A.L., Thomeer, M.S., & Knapp, M. (2007).
A work in progress: behaviour management strategies for intensive behavioural Treatment of autism by Leaf, R., McEchin, J., (1999).

---